۱۳۹۷ آذر ۲۹, پنجشنبه

در سیاهی مراء-۲

دوستی برایم گفتگویش با فردی را که پرسش‌های اعتقادی داشت، فرستاد. خواسته بود دربارهٔ گفتگو نظر بدهم. پرسش از برهان‌های اثبات خدا و حسن و قبح عقلی و ... بود. برایش یک کلمه نوشتم اگر من بودم، حتی یک دقیقه گفتگو نمی‌کردم. گفتگو طولانی بود. شاید ۵-۶ساعت وقت برده بود.
پرسنده، همان اول گفتگو بود من فقط فرزند دلیلم. هر کس با من بحث کرده، تهش به من فحش داده. اگر نمی‌توانی بحث نکن. در طول بحث، هی می‌خواست بگوید من پیروزم، من پیروزم.

خودم از گفتگو فرار می‌کنم. خصوصاً اگر همان اول بفهمم گفتگو نیست. برایم اهمیتی ندارد که بگویند فرار کرد یا شکست خورد. در مراء و جدل سیاهی می‌بینم. بعد آن توی دلم احساس خوشی ندارم. ترجیح می‌دهم رقیب گمان کند من پاسخی ندارم و در دلش شاد شود؛ ولی من آن احساس ناخوش بعد از جدل را نداشته باشم. امروز از خواندن آن گفتگو، احساس ناخوشی گفتگوی خودم دست داد.

۱۳۹۷ آذر ۱۷, شنبه

عین حاء

عین حاء خشم عجیبی داشت. اما خودش را می‌گرفت و سعی می‌کرد طنز بگذارد توی کلماتش. دسته‌جمعی باهاش شوخی‌ کرده بودیم و برنتافته بود. خیال می‌کنم بخشی از این خشم، برگشت به شوخی‌های قدیم‌تر دارد. اگر این باشد، خشمش نوعی سرریز بود. گاهی حوصله‌اش را ندارم و به شوخی چیزکی بهش می‌گویم. معمولاً‌ او هم چیزی می‌گوید و با شوخی و خنده تمام می‌شود. خیال می‌کنم پسِ اینها نوعی آزاردیدگی است و باید بگویم اشتباه کرده‌ام.

۱۳۹۷ آذر ۱۴, چهارشنبه

این ابناء الملوک

حس کرده بودم به طرز عجیبی تمرکزم را از دست داده‌ام. تنها ساعات تمرکز مداومم، دو ساعت درس فقه و اصولی بود که می‌رفتم. خودکار دست می‌گرفتم و می‌نوشتم. جوهر خودکار به تهش نزدیک شده است و این روزها برایم عزیزتر شده و حواسم بیشتر جمع است که گمش نکنم. در گم کردن خودکار و مداد تبحری دست‌نیافتنی دارم.
بخشی از این از دست‌رفتن تمرکز را محصول توییتر و شبکه‌های اجتماعی می‌دیدم. گاهی می‌شد وسط نوشتن متنی، هر چند دقیقه یک‌بار سر به توییتر می‌زدم و وسط خواندن کتاب، هر صفحه‌ای به بهانهٔ نوشتن خطی از کتاب می‌رفتم توییتر و ... حواسم پرت می‌شد به گفته‌های این و آن و دعواهای معمولاً بی‌ارزش. چند روزی است تصمیم گرفتم چیزی در توییتر ننویسم. به نظرم چهار روز می‌شود. سر می‌زنم گاهی. اما هیچ واکنشی نشان نمی‌دهم. بعد از مدت‌ها دو سه ساعت پیاپی متنی را می‌نوشتم بدون اینکه به اینجا و آنجا سر بزنم.
متن را برای مدیر پایگاهی فرستادم و گفتم اگر به دردتان می‌خورد منتشر کنید. [وگرنه توی وبلاگم منتشر می‌کنم] و گفت منتشر می‌کنیم. خیلی وقت بود چیزی برای جایی ننوشته بود. به نظرم باید در نیامدن به شبکه‌های اجتماعی کمی راسخ‌تر شوم.

۱۳۹۷ آذر ۱۱, یکشنبه

شهر از بالای کوه

خیلی پیش آمده که چیزی را می‌نویسم نه به این خاطر که بهش باور دارم؛ بلکه به این خاطر که انجامش دهم یا ندهم. انگار نوشتن به منزله یک عهد است. احتمالاً این نوشته هم چنین حالتی دارد. چند روز توییتر نرفته بودم و قصد داشتم تا مدتی نروم. برگشتم فقط نگاهی کردم. همه‌چیز جهالت محض بود. کسی در یک توهم آگاهی متبخترانه تفسیر چند آیه نوشته بود و خیال می‌کرد ملحدانه است. دسته‌ای از همیشه در صحنه‌ها دربارهٔ فراستی نظر داده بودند و چند تایی هم دربارهٔ فراستی‌پرستی هشدار داده بودند. یکی به حناچی پریده بود و دیگری به نل‌چی. هیچ‌چیزی نبود جز یک جدال ابلهانه. جز چند نفر که دربارهٔ خودشان و زندگی عادی نوشته بودند. اما فضای رایج هیاهوی این و آن بود و پوچ. هی فکر به عمر تلف‌شده در این هیاهو دارم که بارها و بارها بخشی از هیاهوی پوچ بوده‌ام.
تا شهر را از بالای کوه، نبینیم شلختگی‌های خیابان‌ها را متوجه نمی‌شویم. باید برون کشید از این ورطه رخت خویش

۱۳۹۷ آذر ۷, چهارشنبه

دوباره مرگ

با سین زمانی رفت و آمد زیادی داشتم. بهش سیوطی را درس دادم. گاهی با هم سازگار نبودیم. چند باری تندی کردم. از قم رفت. چند سال بعد یکهو مریض شد و بعد کمی مُرد. همیشه یادش می‌کنم. گاهی آن تندی‌ها توی ذهنم می‌آید. خیلی زود سعی می‌کنم خاموش و توجیهش کنم. اگر سین زنده بود، احتمالاً آن تندی‌ها یادم نمی‌آید و اگر یادم می‌آمد می‌گفتم حقت بود. توی ذهنم خیال می‌کنم در آن موقعیت حقش بود. اما مرگ سایه می‌اندازد روی موقعیت‌ها. «تندی با سین درست بود، اگر مرگ نبود» ما مرگ را سرکوب می‌کنیم. هنگام تندی حتی اگر می‌گفت یک روز می‌میرم و پشیمان می‌شوی، می‌گفتم برو بابا. اما الان مرده و یک شرمندگی در درونم هست.
مرگ این قدرت را دارد که وصف اخلاقی بودن در «فعل اخلاقی در موقعیت الف» را متزلزل کند. شاید نشود گفت غیراخلاقی‌اش کند؛ اما تزلزلی درش درست می‌کند؛ همان حس شرمندگی و پشیمانی.

۱۳۹۷ آبان ۲۷, یکشنبه

جرأت و حقیقت

جرأت و حقیقت بازی مزخرفی است. هیچ‌وقت حاضر نیستم در چنین بازی‌ای باشم. هیچ ربطی به اینکه می‌نویسم ندارد. امشب جیکی را در نقد اگر الف نباشد، پس ماده ۲۸۶ و مفسد فی الارض و آویزان نوشتم. اولش نوشتم «در شناسه گفته دکترای حقوق» و تهش چارخط زدم #بیسواد. این اول و آخر خلاف قوانین خودم بود. قانون می‌گوید متن را بدون طعنه، بدون نگاه به فرد نویسنده بنویس. باید می‌نوشتم «این ادعا نادرست است. ماده ۲۸۶ شرطی دارد که گفته نشده و حتی اگر سخن ظریف نادرست باشد، مصداق آن شرط نیست به هیچ‌وجه». چند بار پس و پیش کردم و هی بالای جیک می‌نوشتم و پاک می‌کردم. گفتم نمی‌نویسم و بی‌خیال. ترسیده بودم. نقد و پرسش گاهی هزینه دارد. راستش ته دلم ترس داشتم و احتمال می‌دادم دردسر شود. آنی و دمی تصمیم داشتم هیچ ننویسم. گوشهٔ ذهنم به خودم نهیب زدم. نویسنده داشت حکم اعدام اگری می‌داد و حکمش سراسر نادرست بود. برای مبارزه با ترس، باید با آن ستیز کرد. نه تنها، نوشتم دو تا طعنه هم زدم. حتی رفتم زیر جیکش نوشتم «جدی دکترای حقوق داری؟» همهٔ اینها بازی ذهنم بود برای اینکه نشان دهم ترسو نیستم و جرأت دارم. احساس تاریک طعنه‌گویی و حتی احساس تاریک گفتگو با آنکه نباید با او گفتگو کرد، درونم آمد.

پروپاپیچی

الف چند وقت پیش تعریف می‌کرد که از یکی ناامید شده و منتظر است سرش به سنگ بخورد و درباره‌اش سکوت  می‌کند. از آن روز دو سه بار به پر و پای الف پیچیده‌ام. نمی‌دانم یک اتفاق کاملاً عادی است یا ربط به آن ماجرای قبل دارد. وقتی تعریف می‌کرد خیال می‌کردم خودش را جای یک دانای کل، یک پیرمرد خردمند دنیادیده گذاشته است که باید پند بدهد و نصیحت کند و دم یأس و نومیدی سکوت پیشه کند. از این تصویر بیزار بودم. شاید اینکه دو سه بار تندگویی نصیحت‌گونه‌ام به او، سر این باشد که تو یکی مثل همه‌ای. مثل من و مثل همان‌کس که خیال می‌کنی سرش به سنگ خواهد خورد. حالا خودم مثل که هستم؟ نمی‌دانم

خواب-غنی‌آبادی

خواب غنی‌آبادی را دیدم. ۷۵ همراه ما طلبه شد و همان سال ول کرد و رفت. دیگر هیچ‌گاه ندیدمش. حتی اسم کوچکش یادم نیست. اهل مزینان بود و به شریعتی افتخار می‌کرد. پنج-شش سال بعد با یک مزینانی دیگر آشنا شدم. علی مزینانی بعد اینکه ازدواج کرد، تصادف کرد و مُرد. یادم نیست از مزینانی حال و احوال غنی‌آبادی را پرسیده باشم یا نه. بعد مرگ مزینانی، مهدیار را دیدم که دستش چند کتاب است و گفت این‌ها را خانم مزینانی آورده بود و گفته بود از شما بوده. نمی‌دانم چه بر سر خانواده‌اش آمد.
مشهد بودیم. توی یک مدرسه قدیمی. معماری‌اش شبیه معماری مدارس بخارا بود. کسی آمد سلام کرد. ریش انبوهی داشت. انگار رنگ ریشش قهوه‌ای بود. نشناختمش. پرسید نمی‌شناسی‌ام. گفتم غنی‌آبادی‌ای. پرید بغلم. از دیدنش خوشحال بودم. از سرنوشتش بعد از رفتن از قم پرسیدم. خیال می‌کردم طلبگی را کنار گذاشته. اما توی خواب هنوز یک طلبهٔ احتمالاً حجره‌نشین بود. قبل و بعد خیلی مبهم توی ذهنم است.

۱۳۹۷ آبان ۲۲, سه‌شنبه

مرز مشایعت و خودسازگاری باور

حوصله ندارم یک جمله پیدا کنم. منظورم از خودسازگاری باور این است که فرد باورهایش سازگار باشد. اگر به الف باور دارد، جیم و دال هم با الف سازگار باشد. مثلاً به اصالت الوجود باور دارد. نمی‌شود در مسئله‌ای دیگر یکهو اصالت الماهیةی شود. این به گمانم روشن است. مثلاً جان لاک معرفت را جز در ریاضیات به تجربه منحصر می‌کند؛ اما به گزاره‌های دینی که می‌رسد راه دیگری می‌پیماید. از طریق شهود، خدا را می‌پذیرد و برهان می‌آورد و بعد گزاره‌های دینی را ملهم مصدَّق می‌داند. این با تجربه‌گرایی‌اش ناسازگار است. بعدها هیوم این ناسازگاری را نشان داد.

گاهی گفتگوی با دیگری است و گاهی نیاز است که از قالب باور خویش درآییم و همراه مخاطب شویم. این توی گفتگوها رایج است. من برای ضربه به رقیب، با او همراهی و مشایعت می‌کنم و بعد اشکال حرفش را نشانش می‌دهم. یا با زبان او ادعای خودم را ثابت می‌کنم. یک نمونه که این چند روز دیدم چارخط #حق‌ازدواج بود که مخالفان تحدید سنی ازدواج می‌گفتند. طبعاً آنها به منظر مدرن «حق»‌محور باوری ندارند و دلیل‌شان دلیل سنتی و فقهی است. اما برای اثبات ادعاشان همراه رقیب شده‌اند. یعنی معنای پنهان چارخط #حق‌ازدواج این است: شما که همه چیز را از منظر حق می‌بینی، ازدواج هم در منظر مدرن یک حق است و نباید حق تحدید شود. پس تحدید سنی ازدواج نادرست است. اما واقعیت باور خودش این است: در فقه ازدواج دختر مکلف به احکام شرع (نه ساله) جایز است. پس نباید آنها را تحدید سنی کرد.

به طرف حق ماجرا کاری نداشته باشیم. من خودم بسیار از زبان دیگری برای اثبات حرف خودم استفاده می‌کنم. گاهی چنان می‌شود که معلوم نیست کجا باور خودم است و کجا مشایعت. حتی گاهی خودم در این ابهام می‌مانم.

۱۳۹۷ آبان ۱۸, جمعه

در فضیلت و عدم فضیلت آگاهی

با مصطفی دربارهٔ مسئله‌ای فلسفی بحث می‌کردیم. مادرم نشسته بود و کمی آن‌سوتر نوزادی کمتر از یک ماهه. مادرم سواد ندارد. یکی دو باری رفت نهضت سوادآموزی و نیمه‌کاره رهایش کرد. گفتگوی من و مصطفی برای هیچ‌کدام از این دو مفهوم نبود. هر دوی آنها زندگی می‌کردند و شاد بودند. کلمات ما توی هوا منتشر می‌شد و محو می‌شد و واژه‌ای جای واژه‌ای دیگر را می‌گرفت. آنی و دمی احساس کردم این‌ها همه پوچ است و بی‌ارزش و هیچ فضیلتی در آگاهی نیست.

۱۳۹۷ آبان ۱۰, پنجشنبه

در تاریکی مراء

یک احساس درونی است و لزوماً‌ درست نیست. توی برخی چیزها تاریکی می‌بینم. انگار گوشه‌ای از روح را آزار می‌دهد و انگار بیگانگی دارد با لطافت روح. جدال و مراء یکی از این‌هاست حتی اگر خودم سعی کنم دور باشم. احساس بدی دارم از گفتگویی که از متن به فرد منحرف شود و از مسیر استدلال به جدل کشیده شود. انگار پیکار با کلوخ‌انداز است و سرشکسته‌شدن از روی نادانی. این حس وقتی بدتر می‌شود که گمان کنی با کسی گفتگو می‌کنی که آداب گفتگو را رعایت می‌کند. پس از این گفتگوها معمولاً ناخودآگاه انزوا را دوست‌تر دارم. 

۱۳۹۷ مهر ۲۳, دوشنبه

اغلو

علی پسر طیبه را دیدم. امروز یک‌روزه بود. یکهو توی ذهنم آمد سال ۱۴۵۰، پنجاه و سه ساله است و من احتمالاً مرده‌ام. همان سال احتمالاً نوه دارد. بیست سی سال دیگر، ۱۴۲۰، ۱۴۳۰ بچه‌دار شده است و بچه‌اش تا ۱۵۰۰ زنده است. و سال ۱۵۰۰ هیچ یادی از ما نیست. حتی احمد و فاطمه هم نیستند. اما زندگی انسان روی زمین ادامه دارد. 

۱۳۹۷ مهر ۲۱, شنبه

ورزشگاه شبکه‌های اجتماعی و گم‌شدن قوهٔ جاهله

دوستی به نبودنم در سرای عمومی توییتر اعتراض کرده. بگذریم از اینکه خیال می‌کنم دورهٔ ما گذشته و حرف من و مثل من توی هیاهو گم می‌شود -تازه اگر چند دشنام نصیب‌مان نشود-. این مدت که نبودم دربارهٔ خیلی چیزها حرف نزده‌ام. خیلی ساده آن بخش جاهل درونم حاکم شده است و به بسیاری از پرسش‌ها «نمی‌دانم» می‌گوید و این «نمی‌دانم» جلوی سخن گفتن را می‌گیرد.

گمان می‌کنم هیاهوی شبکه‌های اجتماعی، این «نمی‌دانم» را پس می‌زند. شاید در رویارویی ابتدایی با پرسش، به خود بگوید نمی‌دانم؛ اما وقتی ده، دوازده خط متضاد از این سو و آن سو خواند، می‌خواهد داوری کند و حکم کند. آن نمی‌دانم گم می‌شود. توییت‌ها و نوشته‌ها و حتی گاهی مقاله‌ها به فرد توهم آگاهی می‌دهد. دربارهٔ اف‌ای‌تی‌اف نظری ندارم، دربارهٔ کنوانسیون خزر و دربارهٔ خیلی چیزهای دیگر. این نظر نداشتن شاید به این دلیل است که گوشه‌ای نشسته بودم و از دور تماشا می‌کردم و روی سکوهای ورزشگاه نبودم. توی ورزشگاه که باشی، هر چه هم ساکت و آرام باشی، ورزشگاه وادارت می‌کند به فریاد زدن و هیاهو. موج هیاهوی ورزشگاه تکانت می‌دهد و همراه می‌شوی.


هیاهوی شبکه‌های اجتماعی، آن «نمی‌دانم» درون را منزوی می‌کند و قوهٔ جاهله را پرت می‌کند گوشه‌ای؛ قوهٔ ارزشمند جاهله.

۱۳۹۷ فروردین ۲۹, چهارشنبه

آتن را چه به اورشلیم؛‌ قم را چه به تهران


احمد زادهوش گفته است: قم مستقل شود. باطن این حرف این است «قم را چه به تهران» و «تهران را چه به قم». ترتولیان می‌گفت «آتن را چه به اورشلیم» و از جدایی کلیسا و فلسفه سخن می‌گفت. زادهوش ناخواسته از جدایی حوزه علمیه و حکومت سخن می‌گوید. مثل این کلمات که باطن‌شان سکولاریسم و جدایی نهاد مذهبی از حکومت است گاه بی‌گاه از زبان روحانیون نزدیک به حکومت شنیده می‌شود. در جریان انتخابات خبرگان که شورای نگهبان اجتهاد سید حسن خمینی را تأیید نکرد،‌ علی‌رغم اینکه چند تن از مراجع و علمای قم، اجتهاد او را تأیید کرده بودند، محمد یزدی گفته بود: «اجازه‌های اجتهادی که توسط مراجع تقلید صادر می‌شود تنها در امور آخوندی است.» «امور آخوندی» را از «امور حکومتی» جدا می‌کند. و تأییده مراجع تقلید را بی‌اعتبار می‌شمرد. یعنی «قم را چه به تهران»؛ «نهاد مذهبی را چه به حکومت».

۱۳۹۷ فروردین ۱۹, یکشنبه

برای مرگ یوسف.دال

احمد چند وقت پیش توی اینستاگرام برگهٔ ترحیم یوسف.دال را دیده بود. برایم فرستادش و گفت خودش است؟ خودش بود. سال‌ها بود ندیده بودمش. مرگش هیچ چیز را درونم تکان نداد. اوایل دههٔ هشتاد طلبه بود. با مرحوم سجاد دوست بود. سجاد ازم خواسته بود ضامنش شوم تا از فروشگاه حوزه -که دیگر نیست- چیزی بردارد. ضامنش شدم و بخش زیادی از قسط‌هایش از جیبم رفت. پس نمی‌داد. حتی می‌شد گفت نمی‌خواست پس دهد. بعدها رستوران داشت و حتی به نظرم زمانی به کار نجاری مشغول بود. رفیق ابراهیم.هـ بود.


عید از صادق پرسیدم. صادق گفت خودکشی کرده است. می‌گفت زنش طلاق گرفته بود و یوسف می‌خواست برگردد. وقتی شنیده بود زن سابقش عقد کرده، خودکشی کرده بود و مُرد. به همین سادگی. هیچ چیزی در دلم تکان نخورد. اینکه سال‌ها احساس می‌کردم از دوستی کوچک‌مان سوء استفاده کرده و سرم کلاه گذاشته، مانع این می‌شد برایش دل بسوزانم.


نمی‌دانم این بی‌احساسی خوب است یا نه. بابا را دیده بودم که از مردی تمام عمرش نفرت داشت و هیچ‌گاه دوست نداشت اسمش را بشنود؛ اما وقتی که مُرده بود، برایش زارزار گریه می‌کرد. 

۱۳۹۶ بهمن ۳۰, دوشنبه

بروم یا نروم

حوصلهٔ توییتر را ندارم. روزی دیدم حوصلهٔ اینستاگرام را ندارم و حذفش کردم و تمام. توییتر چیزی برای یاد دادن ندارد. حتی چیزی برای شادکردن. ستیزه‌جو شده است. شده است سخنگوی بلاها و مصیبت‌ها؛ یک سخنگوی ناآگاه. حال و هوای بالاترین دارد. اینکه خودت باشی و خودت، سخت است. «بی‌شناسنامه‌»ها زیاد شده‌اند. این‌ها آمدند توییتر را «فتح‌» کنند و آن‌ها هم آمدند برای «فتح». میان ستیزه‌جویان دو طرف زندگی‌کردن سخت است؛ مبارزه‌ای علیه دو طرف. این بودجه‌اش را بالا برده و آن هم بودجه‌اش را. آدم‌های عادی و خارج از حلقهٔ این و آن، میان‌ هیاهوی این و آن می‌نویسند. گاهی آدم حوصله‌اش سر می‌رود. از اینکه هیچ چیز ندارد. پر است از هیاهوی این و آن. 

۱۳۹۶ بهمن ۲۹, یکشنبه

دوباره سقوط

انگار توی یک سکوت نشسته‌ام. ذهنم افتاده به گشتن و گشتن. همهٔ آدم‌هایی که می‌شناختم؛ دوستان و اقوام را می‌گردم. همه را به صف کرده‌ام. هر کدام‌شان احتمال دارد توی این سقوط باشند. پوست صورتم انگار خیلی ریز می‌تپد و منقبض شده است. بغل‌دستی‌ام می‌گوید زنگ بزن. می‌گویم آنها هم خبری ندارند. بیشتر از این ترس که میان آن همه آدمی که همه‌شان بعد سال‌ها غیبت حاضر شده‌اند، کسی باشد که روزگاری دوستش داشته‌ام. ذهنم نهیب می‌زند که  اگر آشنای تو نباشند، آشنای دیگری هستند؛ اما واقعیت این است که حادثه وقتی ربطی به «من» داشته باشد، سخت‌تر است. با عددها، با نوع هواپیما، با اطلاعات بیهودهٔ محل برخورد و سال ساخت هواپیما و ... حواسم را پرت می‌کنم. آدم‌های شهرهای کوچک، اگر مستقیم هم را نشناسند، با واسطهٔ یکی دو نفر آشنا می‌شوند. حتی آشنا نباشند، انسان‌هایی هستند که اینها آشنایان آنها بودند. نمی‌دانم.

۱۳۹۶ بهمن ۲۲, یکشنبه

سقوط

بعد از گفتگو، تنها چیزی که توی ذهنم ازش ماند این بود که انسان کثیفی است. انسان‌ها توی گفتگوی رودررو مهربان‌تر می‌شوند. اما وقاحتش عریان بود. آدم ترسناکی بود. ترسیدم. ازشان حمایت می‌شود. دوست دارند دیگران را له کنند. همه چیز را دشمن می‌بینند. برای نابودی دشمن همه چیز حتی خدا را ذبح می‌کنند. دروغ می‌گویند. تهمت می‌زنند. حاشا می‌کنند. در وجودشان چیزهایی مرده است. چرا این‌ها این همه سقوط می‌کنند؟